Gordion Dijital Haritalandırma Projesi
Gordion’da şimdiye kadar 30dan fazla kazı sezonu geçirilmiştir. Bu çalışmaların sonucunda, Yakın Doğu’nun antik dönemine ait en zengin arkeolojik verilerden biri elde edilmiştir. Ancak kazı alanının mekansal temsili yeterince açık olmadığı için kazıdan çıkan materyallerin analizi ve ilgili yayınların yapılmasında engeller bulunmaktadır. Kazı alanının tam bir planı bulunmamaktadır, antik mimari kalıntılarının bir kısmı kesin olarak kazı alanı ve çevresinde bulunuyor olabilir. Durumun ciddiyetini abartmak gerekmez. Kazılardaki açmalara dair kayıtların çoğu, artık yok olmuş mimari özelliklerle ilişkilidir. Bu yüzden anahtar veriler, mekanla ya da birbirleriyle kesin bir şekilde ilişkilendirilememiştir. Haritalandırmayla ilgili belirli problemlerin varlığı uzun zamandan beri bilinmektedir; planlar ve haritalardan sorumlu bazı mimarlar yıllar içinde bu sorunu çözmeye niyetlenmiş olsalar da bugüne dek uygun bir çözüm bulunamamıştır.
Problemin gerçek boyutu 2007 yılında, iki yeni girişimcinin Gordion verilerinin kesin uzamsal referanslarına ihtiyaç duymasıyla ortaya çıkmıştır. Projenin eş-başkanı olan Brian Rose, Kale Höyüğü’ne ait akış planının kazı verilerini bütüncül bir şekilde toparlamak ve sunumunu yapmakta yardımcı olacağını öne sürmüştür. Aynı dönemde Gareth Darbyshire ve Gabriel Pizzorno, amacı kayıtları dijital ortama aktararak ulaşılabilirliğini ve analizini kolaylaştırmak ve online araştırma ortamı yaratmak olan ‘Dijital Gordion’ projesini başlatmışlardır. Böylece var olan tüm verileri entegre edebilmek için yeni bir uzamsal konumlandırmanın gerekliliği bir kez daha gün yüzüne çıkmıştır.
Aynı yıl Pizzorno ve Darbyshire, Gordion Arşivi adını verdiklerini bir anket çalışmasına başlamıştır. Bu anket, çeşitli ayrıntı düzeylerinde 700’den fazla harita, plan ve bunlarla beraber kazı defterleri, mimar raporları, havadan ve uydudan çekilmiş görüntüler gibi yardımcı belgeler de içermektedir.
Harita ve planlar problemi anlamak için yeterli değildir. Birçok farklı türde bilgiyi göz önünde bulunduran, bütüncül bir yaklaşım gerekmektedir. Bunlar arkeolojik kanıtlar (yapılar, birikintiler, insan eliyle yapılmış şeyler), kazı alanı topografisi, yapılmış kazıların eylemsel içeriği ( amaç ve yöntem, çalışanlar, düzenleme, lojistik ve takvim) ve teknik detayları (kazı döneminde kullanılmış araç gerecin türü, durumu ve yeterlikleri) içermelidir.
Geçen iki yıldan fazla süre içinde, çalışmayı sürdürürken bir strateji ürettik. Önceliğimizi alanda yapılması mümkün olabilecek olan yeniden-yapılandırmalara (kazı alanında bugün olan ya da gelecekte olacak olan herhangi bir çalışma) dair mutlak bir referans çerçevesi oluşturmaya verdik. Bunu belirlemenin en iyi yolu bugüne kadar hep Transversal (yatık eksenli) Merkator Projeksiyonu koordinat sistemini kullanmak olmuştur. TMP, yerküre üzerindeki bir yeri belirlemek için standart ve evrensel bir sistem sağlamaktadır, bu yüzden kazı alanı koordinatları (bir haritada kesişen yatay ve dikey hatlar sistemi) probleminde kullanımı her zaman geçerlidir.
Gordion’daki haritalandırmanın geçmişini detaylı bir şekilde anlamak hayati önem taşımaktadır, bu yüzden etraflı bir arşiv çalışmasına başladık. Mimarların notları ve mevcut planları arasında yaptığımız detaylı bir karşılaştırma aracılığıyla yapılmış olan hataların bazılarının kaynağına ulaşarak yeniden yapılandırdık. Bu çalışma, kazı alanının ilk planları yapılırken kullanılmış ancak sonradan gömülmüş ve kayıp sayılmış sabit noktaların yerini belirlememizi sağlamıştır. Bu modeller 2008’deki Gordion arazi sezonu boyunca kazı alanında şöyle test edilmiştir: kaybolmuş sabit noktaların yerini belirlemek için bütün bir merkez kullanılmış, mevcut anketlerdeki işaretlerin yerleri belirlenmiş, bu noktaların birbirilerine göre konumları da kesin olarak kaydedilmiştir. Aynı yıl, daha önce Gordion Arşivi’ne katılmamış olan, Gordion’a ait mevcut tüm haritalar Philadelphia’ya getirilmiştir.
Yeni planlar oluşturmak amacına yönelik ilk adım, alan üzerinde halen görülebilir olan özelliklerin dikkatli bir haritası yapılarak atılmış oldu. Bu yöndeki adımlar, 2008’de Brown Üniversitesi’nden gelen bir ekibin İç Kale Höyüğü’nde halen var olan Orta Frig mimarisiyle ilgili başlattığı detaylı anket çalışmasıyla atılmıştı. Bu çalışma tek başına yeterli değildir çünkü zaten kazı katmanlarının çoğu yok olmuştur. Bu nedenle, son 50 yıl içinde alınmış olan, ulaşabildiğimiz görüntülerle (daha çok havadan alınmış görüntüler ile daha güncel uydu görüntüleri) bir ‘albüm’ oluşturduk. Önce kalibre edilen ve jeolojik referans noktaları belirlenen fotoğraflar, açmalara ait değişik zamanlarda yapılmış kazılardan elde edilen planların ve yapıların sıraya koyulmasında uzamsal ipucu sağladı. Fotoğrafları sıraya koyma işinin temelini planların taranarak elde edilen dijital görüntülerini Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)’nin içerdiği bilinen noktalardan olabildiğince fazla içerek şekilde tasniflemek oluşturmaktadır. Sonuçta, planların büyük kısmı ile kazı alanındaki mevcut fiziksel özellikler, havadan çekilmiş görüntülerde görülebilen özellikler ya da bu süreçte sıraya konan diğer planlar arasında net bir bağlantı kurulmuş olmaktadır.
Başlangıçta kazı alanındaki başlıca özelliklerin kesin TMP koordinatlarını belirlerken, Quick Bird uydu görüntüleri alınmakta ve NASA işbirliğiyle tasnif edilmektedir. 2008 kazı sezonunda uydu görüntülerini tamamlamak amacıyla, ayrımlaştırıcı Küresel Konumlama Sistemi’ni kullanan detaylı bir kazı anketi başlatılmıştır. Bu çalışma, alandaki mevcut anket işaretlerinin olduğu gibi yıkılmamış olan antik taş binaların da küresel koordinatlarını net bir şekilde belirlenmesini sağlamıştır. Modern KKS ölçümlerinde gerçek koordinatlardan 2cm’ye kadar yanılma payı bulunmaktadır, tüm merkezden tekrar tekrar yapılan ölçümlerle hata payı 1cm’ye düşmektedir.
2008 yılının sonlarına doğru, Gordion Arşivi’nde bulunan Quick Bird görüntüleri dışındaki diğer görüntüleri tasnif etmeye ve jeolojik referans vermeye başladık. Bu görüntüler 1959 yılında havadan çekilmiş fotoğrafları ve 1989’da balondan çekilmiş 15 fotoğrafı kapsamaktadır. 2009 ilkbaharında, Philip Saperstein jeolojik referans vermek ve çalışmanın yönetilmesine yardımcı olmak için projeye katılmıştır. Biz halen eşlemenin doğruluğunu arttırmak için algoritmaları test etmekteyiz. Yakın menzilli fotoğraflar kesin koordinatlara dayandırıldığında çok sayıdaki kazı planı için de güvenilir bir referans temeli oluşturmaktadırlar.
Bu proje, 2009-2010 akademik yılı Üniversite Araştırma Vakfı hibe ödülünü almıştır. Penn öğrencilerinden oluşan bir ekip, bizim yönlendirmemizle, harita ve planları dijital ortama aktarmaktadır. Plan ve haritaları uydu görüntüleri ve havadan çekilmiş görüntülerdeki özelliklerle eşlemek için CBS’ni kullanmakta, böylece belgeleri KKS’ne projekte etmektedirler. Gordion taramalarından elde edilmiş kesin noktalarla yapılan karşılaştırmalar bu süreci netleştirecektir. Tasnif edilen planlardan yararlanılarak kazı alanının ölçekli planı elde edilecektir. Güncel odak noktası, kazı açmaları, yapılar ve belirlenmiş noktaların önemli kısmının elde edildiği Genç kazı serisi (1950-1973) planlarıdır ve bu planlar sonraki Voigt Serisi (1988-2006) planlarına da referans olmuştur. Kazı arazisi defterlerindeki planlar ve eskizler de gözden geçirilip sonuçta CBS’ne entegre edilecektir.
Gordion Dijital Haritalandırma Projesi, Gordion Projesi eş-başkanı Brian Rose gözetiminde, Gareth Darbyshire, Gabe Pizzorno ve Phil Sapirstein tarafından yönetilmektedir. Proje, Üniversite Araştırma Vakfı tarafından finanse edilmiş, ayrıca aşağıda adı geçen kurum ve kuruluşların işbirliğinden yaralanmıştır:
- Penn Müzesi bünyesinde Dr. David Gilman Romano tarafından yönetilen Arkeolojik Haritalandırma Laboratuarı
- Pennsylvania Üniversitesi’ne bağlı Schoenberg Elektronik Metin ve Görüntü Merkezi
- NASA Goddard Uzay Uçuş Merkezi’ne bağlı Birleşik Devletler Küresel Değişim Araştırma Programı.