Gordion Düğümü
Gordion Düğümü efsanesi, Gordion hakkında anlatılan en ünlü hikayelerden ve Gordion’un konuşmalarda popüler olmasını sağlayan unsurlardan biridir. Olay MÖ 333’de Büyük İskender’in Pers İmparatorluğu’na karşı yürüttüğü kampanya sırasında geçmektedir. İskender, ordusu ile Anadolu’yu geçmekteyken Gordion’a gelir. Bunun nedeni muhtemelen Ege kıyılarında Ankara doğrultusunda doğal bir uğrama noktası olmasıdır.
Makedon kral Gordion’da olduğu sırada Zeus Tapınağı’nda bulunan özel bir araba olduğunu duyar. Arabanın boyunduruğu, gövdesine kızılcık kabuğundan karmaşık bir düğüm ile bağlanmıştı ve efsane bu düğümü çözen kişinin tüm Asya’yı (bir versiyonda tüm dünyayı) yöneteceğini söylüyordu. Bu kehaneti test etmek isteyen İskender düğümü çözmeyi dener, başarısız olduğunda kılıcını çekerek düğümü keser. Bundan “Gordion düğümünü kesmek” deyimi türemiştir. Anlamı detaylarla zaman kaybetmeden sorunu kökünden halletmektir.
Gordion için bu hikaye ilginçliğini sadece İskender ile bağlantısına değil aynı zamanda arabanın ve düğümün varlığının sebebine ve Zeus Tapınağı’na adanışına da borçludur. Efsanenin genel hatları şöyledir: Bir zamanlar tarlasını süren Gordios isimli fakir bir Frig köylüsü vardır. Bir kartal gelerek sabanının boyunduruğuna konar ve tüm gün orada kalır. Gordios bundan endişelenerek ne anlama geldiğini Telmessos’lu kahinlere sorar. Telmessos’lu bir kadın, Gordios’un karşısına çıkar ve Zeus’a adak adamasını buyurur. Gordios bunu yapar ve ayrıca kadınla evlenir. Bu evlilikten Midas isimli bir erkek çocuğu doğar. Midas büyüdüğünde, bir gün babasının arabası ile Gordion’a gelir, şehir sivil bir savaşın içindedir. Bir kahin tarafından, Gordion’a gelecek arabanın savaşı sona erdireceği ve krallarını getireceği söylenen halk Midas’ı kral ilan eder. Midas tacı kabul eder ve arabayı tanrıya bir teşekkür olarak ve krallığını öngören Zeus’un kutsal kuşu kartal anısına Zeus Tapınağı’na adar.
Bu efsane İskender’in kampanyası ile ilgili söylemlerde yer almaktadır. Bazı versiyonlarda detaylar farklıdır. Örneğin, bazılarında Midas kral ilan edilir, bazılarında babası Gordios kraldır ve Midas onun krallığını devam ettirir. Bununla birlikte tüm hikayeler Gordion’da krallığın kuruluşu ile ilişkilidir. Hikayenin özü, yerel bir Frig geleneği ile Midas’ın ve belki daha öncesinde babası Gordios’un tanrısal bir yardım ile krallığı nasıl aldıklarını anlatmaktadır. Gordios gölge bir figürdür, bu hikaye dışında çok az bilinmektedir. Oysa Midas MÖ 738-696 yılları arasında hüküm sürmüş ünlü bir kraldır. Tarihçi Eusebios’un kayıtları ve Asur kralı II. Sargon’un yıllıklarında geçen Mushki kralı Mita tarihleri doğrulamaktadır.
Zeus’un ve kartalının varlığı Midas’ın krallığının tanrısal kabulünü simgelerken, kapıda bekleyen Telmessos’lu kahin kadın Frig Ana Tanrıçası’nı ve Midas’ın krallığındaki rolününü simgeliyor olabilir. Efsanenin bazı unsurları, etnik Yakın Doğu krallık hikayeleri ile uyuşmaktadır: tanrılardan gelen kutsal bir haberci (kartal), arabanın krallık sembolü olarak kullanılışı, yeni kral ve bilinen dişi bir tanrısal varlık ile ilişkisi. Ancak İskender’in tarihçilerinden bildiğimiz şekliyle Gordion ve Frigya yöresine ait yerel bir versiyonu korunmuştur. Bu versiyon Midas’ın krallığının Frig panteonundaki erkek ve kadın tanrılar yardımıyla Gordion’da kuruluşunu anlatmaktadır. Efsane Friglerin kendi geçmişleriyle ilgili geleneklerine küçük bir pencereden de olsa bakma olanağı sağlar.
Bibliyografya
- Burke, B. W. 2002. “Anatolian Origins of the Gordian Knot Legend,” Greek, Roman and Byzantine Studies 42, 255-261.
- Frei, P. 1972. “Der Wagon von Gordion,” Museum Helveticum 29, pp. 110-123.
- Roller, L. E. 1984. “Midas and the Gordian Knot,” Classical Antiquity 3, 258-271.