Gordion’daki Arkeolojik İncelemeler
Alman klasikçi Alfred Körte’nin 1893’te Sangarios (Sakarya) nehri üzerinde bir yeri ziyareti sırasında, aynı bölgede Berlin-Bağdat tren yolu inşa eden mühendisler antik bir yerleşime ait kalıntılarla karşılaşmışlardır. Körte, antik Yunan ve Latin yazarlarının eski Frig başkenti için söylediklerinden yola çıkarak bu antik yerleşimi Gordion olarak tanımlamıştır. Yedi yıl sonra, 1990’da, Gordion’a kardeşi Gustav ile birlikte geri dönmüş ve üç ay süren bir kazı çalışması başlatmıştır. Bu kazı çalışması, orta Anadolu’da yapılan ilk kontrollü arazi çalışmalarından biridir. İç kale höyüğünde yaptıkları kazılarda MÖ 6. yüzyıla kadar tarihlenebilen seviyelere ulaşmışlardır. Körte kardeşler Gordion ve yakın çevresinde bulunan 85’e yakın mezar tümülüsten beşinde kazı çalışmaları yapmışlardır. Bu tümülüsler günümüzde K (Körte) I-V Tümülüsleri olarak adlandırılmaktadır. MÖ 8. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen Tümülüs K-III’ün zengin döşemeleri özellikle dikkat çekmiştir.
Körte’nin araştırmalarından elli yıl sonra, 1950’de, Gordion’daki arkeolojik kazı çalışmaları Rodney S. Young önderliğinde yeniden başlamıştır. Bu kazı çalışmaları Pensilvanya Müzesi Üniversitesi korumasında gerçekleştirilmiş ve Young’ın arazi çalışmaları 17 yıl boyunca 1973’e kadar kesintisiz devam etmiştir. Young, iç kale höyüğünde yaptığı kazılarda, erken ve geç Frig iç kale kalıntılarının büyük oranda korunduğu ve Helenistik şehir tabakalarıyla örtüldüğü doğu yarısına odaklanmıştır. Erken Tunç Çağı yerleşiminin varlığı, kazı çalışmalarının ilk yıllarında açılan derin sondajlar sayesinde belgelenmiştir. Fakat bu seviyelerdeki araştırmalar küçük keşif çalışmalarıyla sınırlı kalmıştır. Ayrıca Young, tarihleri MÖ 9. yüzyıldan Helenistik döneme kadar değişen 30 mezar tümülüsünde de kazılar yapmıştır. Bu çalışmalar, Orta Frig dönemine tarihlenen Tümülüs MM ve onun yakınında bulunan ve Frigyalı bir çocuğa ait olduğu anlaşılan Tümülüs P’yi de kapsamaktadır. Bazı tümülüslerin Orta Frig dönemine tarihlenen ev kalıntıları ve çok iyi durumda olmayan mezarlıklar gibi daha erken bir aralığa tarihlenen kalıntıların üzerine yerleştirildiği anlaşılmıştır. Erken döneme tarihlenen bu mezarlıklardan birisi Orta Frig dönemine, diğeri ise Eski Hitit Krallığı (M.Ö. 17. ve 18. Yüzyıllar) dönemine tarihlenmiştir. İç kale höyüğünün güney batısındaki kazılar sonucunda Küçük Höyük olarak adlandırılan bir höyük bulunmuştur. Bu höyükteki araştırmalarda, MÖ 7. yüzyılın sonları veya 6. yüzyılın başlarına tarihlenen ve Lidya dönemine ait bir yapı olduğu düşünülen kerpiç bir kale burcu ve üstüne oturtulmuş yine kerpiç bir kale yapısı ortaya çıkartılmıştır. Kerpiç savunma duvarları, Aşağı Şehir’i çevreleyen burçların bir uzantısıdır. Burçların bir kuşatmanın ardından MÖ 540 yılında tahrip edilmesi Gordion’un Persler tarafından ele geçirildiğini doğrulamaktadır.
Rodney Young’ın 1974’te bir trafik kazasında ölmesi sonrasında, Gordion’daki kazılar 1988’de Mary M. Voigt tarafından yeniden başlayana kadar durdurulmuştur. Herhangi bir kazı çalışmasının yürütülmediği bu zaman boyunca, Keith DeVries alanın proje yöneticiliğini üstlenmiş ve alan idaresi ve araştırmalara nezaret etmiştir. 1988’de G. Kenneth Sams, DeVries’in görevini devralmış, konservasyon ve Young tarafından yapılmış araştırmaların ve keşiflerin yayınlanması görevlerini de üstlenmiştir. Yeni başlayan kazılar alanın stratigrafisinin oluşturulmasına ve daha önce ya hiç kazılmamış ya da yetersiz seviyede kazılmış alanlardaki çalışmalara odaklanmıştır. Bu nedenle Young’ın ana kazı alanındaki açmalarda o zamana kadar ortaya çıkartılmamış olan Demir Çağı tabakalarına inilirken, iç kale höyüğünün batısında bulunan ve Young ve Körte kardeşler tarafından açılan açmalardaki çalışmalar tekrarlanmıştır. Küçük Höyük ve çevresindeki kazılarda, Aşağı Şehir’in evleri ortaya çıkarılmıştır. Helenistik dönem katmanlarında parçalanmış insan ve hayvan kalıntılarından oluşan ayinsel depozitoların bulunması, o dönemde Keltlerin bu bölgede olduğunun kanıtı olarak kabul edilmiştir. İç kale höyüğünün batı kısmındaki yüzey araştırmaları ve kazılar sonucunda en erken MÖ 8. yüzyıla tarihlenebilen geniş bir Dış Şehir bulunmuştur. Lisa Kealhofer tarafından yönetilen ve Gordion çevresinde yapılan arkeolojik yüzey araştırması, Gordion’u daha geniş bir yerel yerleşim modeline oturtmuştur. Ayrıca, Ben Marsh tarafından yürütülen jeomorfolojik araştırmalar ve Naomi Miller tarafından yürütülen paleo-botanik çalışmalar antik dönemdeki çevre yapısının ve fiziksel yapının ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Gordion ve çevresinde yapılan çalışmalarda Ankara’da bulunan Anadolu Medeniyetleri Müzesi önemli bir yere sahiptir. Gordion Arkeoloji Projesi kapsamında her sene yapılan arazi çalışmalarına katılan, denetleyen ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olarak çalışan birçok kazı komiseri müzelerde arkeolog olarak görev yapmakta ve projeye deneyim ve çalışmalarıyla önemli ölçüde katkı sağlamaktadır. Müze, dört Gordion tümülüsünün kazılması (öncelikli olarak Mamaderesi Tümülüs ve Kızlar Kayası Tümülüsü A olmak üzere) Gordion’da kendi çalışmalarını da yürütmekte ve Helenistik döneme tarihlenen Tümülüs Q’nun mezar odasında kurtarma çalışmaları yapmaktadır.
Bibliyografya
- Sams, G. K. 2005. “Gordion: Exploration over a Century,” in The Archaeology of Midas and the Phrygians. Recent Work at Gordion, ed. L. Kealhofer, Philadelphia, pp. 10-21.
- Voigt, M.M., K. DeVries, R.C. Henrickson, M. Lawall, B. Marsh, A. Gürsan-Salzman and T.C. Young Jr. 1997. “Fieldwork at Gordion: 1993–1995,” Anatolica 23, pp. 1–59.
- Voigt, M.M. 2005. “Old Problems and New Solutions: Recent Excavations at Gordion,” in The Archaeology of Midas and the Phrygians. Recent Work at Gordion, ed. L. Kealhofer, Philadelphia, pp. 22–35.