Kronoloji

Gordion’da “Yeni Kronoloji”

Orta Anadolu Demir Çağı kronolojisi için merkez noktası uzun bir süre Gordion’da Erken Frig Tahrip tabakası olmuştur. Bu tabaka yanmış anıtsal binalar içinde zengin seramik ve diğer objeleri barındırmaktadır. 1950’lerde Tahrip Tabakasının ilk bulunuşu sırasında, Rodney S. Young başkanlığındaki kazıcılar bu tabakayı MÖ 700 civarına tarihlemiş ve Strabon’un bahsettiği Kimmerlerin Midas’ın yönetiminin sonlarında Frigya’yı istilası ile ilişkilendirmişlerdir. Asur kayıtları Midas’ı MÖ 717-709 tarihleri arasında yönetimde göstermektedir. Bu tarih geniş bir kabul görmüş ve Orta Anadolu’daki diğer yerleşmeler için de kronolojik çıkış noktası olmuştur.

1961 yılında yayınlanan erken radyo karbon sonuçları, MÖ 7002den daha erken bir tarihin izlerini hissettirmiş, ancak bu tarihler uzun süre kullanılan malzemeden gelmiş ve geniş bir zaman aralığına işaret etmiştir. Daha zorlayıcı bir meydan okuma Peter Kuniholm’un dendrakronoloji sonuçlarından gelmiş ve Tahrip Tabakası içinden gelen iki binaya ait kerestelerin son korunmuş halkalarının MÖ 9. yüzyıla kadar geriye gittiğini göstermiştir. Bununla birlikte, beklenmeyen bu tarih tekrar kullanımla açıklanabilir görülmüştür.

Kabul edilmiş olan kronoloji ile direk olarak çelişen bilimsel bilgi Ocak 2001’de Heidelberg Akademie der Wissenschaften’den Bernd Kromer Tahribat Tabakasından radyo karbon sonuçlarını açıkladığında gelmiştir. Mary Voigt tarafından 1988-89 kazıları sırasında, 2A Teras Binası’ndan bulunan beş tohum örneği (arpa, mercimek, keten), Kuniholm tarafından sunulmuş; her bir örnek tabanda in-situ olarak bulunan farklı kaplar içinden alınmıştır. Örnekler MÖ 821-807 aralığına 1 sigma ya da %68.2 güvenlik derecesinde, MÖ 827-803 aralığına ise 2 sigma ya da % 95.4 güvenlik derecesinde uymuşlardır. Çatıdan sazlar, muhtemelen tohumlardan eskidirler, daha geniş ancak tohumlarla çakışan bir zaman aralığı verirler. Devam etmekte olan çalışmalar, yukarıda bahsedilmiş olan aralığın alttaki kımına denk gelmektedir.

Gordion’da 2001 yaz sezonunda, Voigt, Sams ve DeVries Tahribat Tabakasından gelen objeleri, Gordion bölgesinde kazılan Tümülüslerden elde edilen tipolojik diziye göre tekrar kontrol etmişlerdir. Bu çalışma, Tahribat Tabakasından gelen seramik ve bronz objelerin en yakın benzerlerinin, kazılmış en erken Tümülüsleri (Tümülüs W) takip ederek, mezar sıralamasından geldiğini göstermiştir. Tahribat Tabakasından gelen bazı objeler geç 9. yüzyılı desteklemektedir. Kuzey Suriye’den fildişi koşum takımı MÖ 842 ile 805 arasında hüküm sürmüş olan Damascuslu Hazael’in yazıtlarındaki koşum takımlarını andırmaktadır. Bronze bir grifon protomu kısa süreli radyo karbon örneklerine dayanılarak MÖ 800’e tarihlenen Hasanlu yangın tabakasından, IVB dönemi, gelen bir kuş protomu ile yakınlık göstermektedir.

2001-2002 yıllarında Tahrip Tabakası sonrası depozitlerinden gelen malzemenin incelemesi, çok daha üst seviyede ve anıtsal yapılarla karakterize olan, yerleşmenin yeniden inşasının Orta Frig döneminin erken dönemlerinde başladığını göstermiştir. Bu tarih, Sams tarafından tahribattan bir jenerasyondan daha sonrasına tarihlenen Tümülüslerin (Tümülüs K-III ve Tümülüs P) dönemine yakındır.

İkinci bir kronoloji değişikliği, Midas Tümülüsü olarak da bilinen Büyük Tümülüs’ü (Tümülüs MM) etkiler. Aralık 2001’de, Sturt Manning, Bernd Kromer, Peter Kuniholm ve Maryanne Newton tümülüsün kütükleri için yeni bir tarih yayınlamışlardır. Daha önceki 718 +/- 1’den 740 +4/-7’ye olan değerlendirmelerini, tüm Anadolu Bronz ve Demir Çağı dendrakronolojisinin bir parçası olarak, 22+4/-7 şeklinde arttırmışlardır. Bu yeni kronolojik sistemin bugünden Demir Çağına ful ağaç-halkası sıralamasına kadar en iyi “yakın-kesin zaman aralığı”nı verdiğini söylemişlerdir. Mart 2003’de çok küçük bir modifikasyonla yenilenmiş sistemi duyurmuşlardır. Buna göre, kütüklerin kesilme tarihi 740 +7/-3 olarak güçlü bir olasılıkla 743-741 aralığına tarihlenmiştir. Tümülüs MM için yenilenmiş tarih Midas’ın olma ihtimalini elemiştir. Asur kayıtlarına göre Midas MÖ 709’da hala hüküm sürmekteydi.

Eski tarihin yükseltilmesi yeniden inşa edilmiş olan kaleden gelen bronz obje ve seramiklerle de desteklenmektedir. Bronz objeler, kesinlikle Tümülüs MM’ dekilerden daha geç, Korinth Geç Geometrik (MÖ 730-720) ve Erken Protokorinth (MÖ 720-690) seramikleri ile birlikte bulunmuşlardır. Bu, tarihteki değişiklik ile uyum sağlamaktadır. “Yeni Kronoloji”, Erken Frig Gordion’u ile daha alçakgönüllü Geometrik Yunanistan yerleşmeleri arasındaki farkın altını çizer. Frigya, güneydoğuda yer alan Suriye-Hitit bölgesi ile ortak özellikler göstermektedir.

Bibliyografya

• DeVries, K. 2005. “Greek Pottery and Gordion Chronology,” in The Archaeology of Midas and the Phrygians. Recent Work at Gordion, ed. L. Kealhofer, Philadelphia, pp. 36–55.
• Manning, S., B. Kromer, P.I. Kuniholm and M. Newton. 2001. “Anatolian Tree Rings and a New Chronology for the East Mediterranean Bronze-Iron Ages,” Science 294.5551, pp. 2532–5.
• Manning, S., B. Kromer, P.I. Kuniholm and M. Newton. 2003. “Confirmation of near-absolute dating of east Mediterranean Bronze-Iron dendrochronology,” Antiquity 77.295, Project Gallery