Yerleşmenin Korunması
Türk Eski Eserler Kanunu’na göre, Gordion’un büyük bir kısmı birinci derece sit alanı olarak ilan edilmiştir. Bu statü yerleşmenin beş binyıl uzunluğundaki tarihini onaylamaktadır. Ayrıca Gordion Türk otoriteleri tarafından UNESCO ve World Heritage Site (Dünya Mirası) adayı olarak belirlenmiştir. Arkeolojik kazılarla ortaya çıkarılan anıtsal yapılarına, benzersiz yeri doldurulamaz bir arazide konumlanmış olmasına ve dikkat çekici zengin tarihine rağmen Gordion yerel halkın ilgisini çekmekten uzaktır. Ankara’dan sadece bir saat uzaklıkta olmasına karşın ancak az sayıda ziyaretçi kente gelmektedir. Ziyaretçi sayısındaki bu azlık farklı problemlerin sonucudur. Bunların arasında en önemlisi, uygun olanakların ve açıklayıcı yerel medyanın olmayışıdır. Yerleşmedeki görülebilir kalıntılar korumanın parça parça yapılabilmesinden dolayı en iyi şekilde sergilenememektedir. “Gordion deneyimi” böylelikle potansiyelinin altında kalmaktadır. Daha da fazlası, bölgede tarımsal gelişme kırsal kesimin yapısında arkeolojik yerleşmeyi tehdit eder şekilde değişikliğe yol açmıştır. Bundan en çok etkilenen Tümülüsler olmuştur.
Yakın zamanda bu sorunları çözmeye yönelik birtakım girişimlerde bulunulmuştur. 1998’den beri yerleşimin korunması Gordion Arkeoloji Projesinin esas önceliği olmuş, ve 2006’dan başlayarak University of Pennsylvania School of Design’dan (Penn Design) Frank Matero yönetiminde uzman bir ekip kazı alanında çalışmaya başlamış, İç Kale Höyüğünün korunması, stabilizasyonu ve sergilenmesi ile mimarisine yönelik yeni gelişmeler kaydetmiştir. Bir başka girişim, beş yıllık bir proje olan Koruma Yönetim Planlama Projesi 2007’de Penn Design, University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology (Penn Museum) ve Ankara Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi ortaklığı ile başlatılmıştır. 2009’da bu kurumlara TÜBİTAK katılmış ve programı desteklemiş, kısmen sponsorluğunu üstlenmiştir.
Projenin genel amacı, Gordion’un olağanüstü arkeolojik ve kültürel kaynaklarını, eski ve yeni çevresini korumak ve tanıtmaktır. Bu hedefi gerçekleştirmek amacıyla birçok alandan uzmanlardan oluşan ekip çalışmaktadır. Bu ekipte; ODTÜ Restorasyon Bölümü Lisansüstü Programı’ndan Profesörler Evin Erder ve Nimet Özgönül, Penn Müzesinden arkeolog ve etnograf, aynı zamanda Gordion Arkeoloji Projesi Yardımcı Direktörü Dr. Ayşe Gürsan-Salzmann, Penn Müzesinden arkeobotanik uzmanı Dr. Naomi Miller, Polatlı Bölgesinde Irak Mühendislik’ten kartografi mühendisi Yaşar Irak, Ankara Gazi Üniversitesi Biyoloji Bölümü’nden Mecit Vural, ODTÜ ve Penn Design öğrencileri ve Gordion Arkeoloji Projesi üyeleri yer almaktadır. Program ayrıca yerel halkı koruma ve sergileme çalışmalarına, özellikle eğitimsel ve ortak çalışmalara dahil etmeyi amaçlamaktadır. En yakın katılımcılar 80 hane, yaklaşık 400 kişi ile Gordion’un modern yerleşimi Yassıhöyük halkı olmuştur. Bu insanların büyük kısmı, 1990’dan itibaren Gürsan-Salzmann tarafından köy ekonomisi üzerine detaylı bir etnografik çalışmanın yürütüldüğü çiftçi-hayvancı bir topluluğun üyeleridir.
Koruma Yönetimi Planlama Projesinin coğrafi kapsamı Yassıhöyük’ten itibaren 30 km’lik bir yarıçapı içine almaktadır. Projenin öncelikleri Gordion’daki Tümülüslerin ve çevrelerinin korunması ve özellikle bunların modern tarımsal faaliyetlerin, özellikle yakın arazilerde toprağı sürme ve sulama gibi zararlarından korunmasıdır. Bu belki toprak sahiplerine yerel muhtarlıklar ve Kültür Bakanlığınca uygulanan uygun alanlarda yeni toprak ya da gelir sağlanması; Yassıhöyük’ün mimarisinin yüzey araştırmasının, dokümantasyonunun ve değerlendirmesinin yapılması; yaşayanların sosyo-ekonomik statülerinin, tarihi, sosyo-kültürel, ve ekolojik değerlendirmelerinin yapılması (ileride proje alanındaki diğer köyler; Çekirdeksiz, Kıranharmanı, Sazılar, Şabanözü, Beylikköprü de uygulamaya alınacaktır); ve son olarak yerel halkın bilinçlenmesinin sağlanması amacıyla eğitim programlarının geliştirilmesi ve yerel halkın yerleşmeyi tanıtmada rol almasını sağlayacak bilginin sağlanması ile gerçekleşebilecektir.
2007-2010 yılları arasında ekip yüzey araştırması alanı içinde kalan Tümülüsler, eski yerleşme höyükleri, köyler, mezarlıklar, eski ve yeni ticaret yolları, yerel halk ve çobanlar tarafından kullanılan doğal mağaralar, yüzyıllık cami, kerpiç ve kereste mimari, yazılı geç Roma mezar taşı gibi yörenin kültürel değerlerinin dokümantasyon ve haritalandırmasını gerçekleştirdi. Bahsedilen altı köyün bina ve açık alanlarının planı çıkarıldı, belgelendi ve standart anketler dağıtıldı. Bunun amacı, her köyün halkının sosyo-ekonomik statüsünün ve Gordion’la zihinsel ve duygusal bağının belirlenmesi idi.
2012’de dilekçeler Polatlı bölgesi Belediyesi’ne ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’na sunulacak. Ayrıca, 2012-2013’de Koruma projesi tüm üyelere, Penn Müzesi, Penn Dizayn, Polatlı bölgesi, Kültür Bakanlığı, Eski Eserler Başkanlığı ve yerel köy topluluklarına sunulacak. Bu plan kazı alanındaki gelecek araştırmaların önceliklerini, ziyaretçi olanaklarını arttırma planlarını ve yerel halkın kazı alanında ve müzede rehberlik edecek düzeyde bilgilendirilmesine yönelik eğitim programlarını kapsayacak. 2011’de oluşturulan bir girişim, yerel kadınların yönetiminde bir kooperatifin kurulması oldu. Bu kooperatif kadınların el sanatı ürünlerini ve kendi bahçelerinde yetiştirdikleri ürünlerle hazırladıkları yiyecekleri ziyaretçilere satması amaçlı idi. Bir başka girişim, müze için broşür basımı, görsel-işitsel materyal ve açık yönlendirme işaretlerinin sağlanması oldu. Bu materyaller Gordion Arkeoloji Projesi üyeleri ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi eğitim uzmanları tarafından, Gordion’un halk tarafından anlaşılmasının geliştirilmesi ve modern köy ve çevresi ile bütünleşmesinin öneminin kavranması amacı ile geliştirildi.
Bibliyografya
- Gürsan-Salzmann, A. 2005. “Ethnography Lessons for Past Agro-Pastoral Systems in the Sakarya-Porsuk Valleys,” in The Archaeology of Midas and the Phrygians. Recent Work at Gordion, ed. L. Kealhofer, Philadelphia, pp. 172–190.
- Gürsan-Salzmann, A. and E. Erder. 2010. “A Conservation Management Plan for Preserving Gordion and its Environs,” Expedition 52.1, pp. 4–7.
- Keller, M. and Frank G. Matero (eds.) 2011. Gordion Awakened, Conserving a Phrygian Landscape. Penn Design and Penn Museum, Philadelphia.
- Penn Design Architectural Conservation Laboratory